Dea Open Air me regjisorë nga e gjithë bota
Ndjeshmëri dhe humanizëm, ku historia bëhet rrëfyesja e duhur për kineastët. Qoftë kjo dhe për skena sureale e përrallore, siç na sugjeroi shfaqje filmit italian. Në këtë fundjavë, program i edicionit të tetë të Festivalit ndërkombëtar Dea Open Air, ka lëvizur nga Tiranë në Prishtinë, nga Italia në Gjermani, nga Irani drejt Amerikës e deri te një histori gjeorgjiane n emigracion…një gjeografi ku shihet qartë se si bota e regjisorëve priret të zbulojë se si kinemaja tingëllon në gjuhë e kultura t ndryshme.
Ka tërhequr vëmendjen në këto ditë të festivalit pjesëmarrja e publikut, i cili po ndjek me interesim pothuaj të gjitha programet e Dea Open Air. Vëmendja vjen para së gjithash nga të rinjtë, studentë.
Programi i Filmit Dokumentar“Shkolla plastike”, në fakt, kështu quhej shkolla që u hap në kohën e luftës në Kosovë, së cilës regjisori Ilir Kabashi i referohet në dokumentarin e tij “Mbijetesa dhe shkolla”, të shfaqur të shtunën, në sallën Black Box, në Universitetin e Arteve. Stafi i këtij produksioni ishte i pranishëm në Tiranë, duke sjellë historinë e këtij dokumentari të prekshëm, duke rrëfyer po ashtunxitjen dhe reflektimin e ngjarjes në mediat botërore. “Mbijetesa dhe shkolla” është një histori e bukur për kohët e vështira dhe të liga: në malet e Berishës, në kohën e luftës, u ndërtua një shkollë plastmasi, e cila mblodhi rreth saj 200 nxënës, të fshatrave përreth. Regjisori kishte ndërthurur pamjet e xhiruara gjatë luftës, me kujtimet e nxënësve dhe mësuesve të saj sot, çfarë ka qenë kjo histori për jetët e tyre dhe mësuesve. Historia është prekëse dhe na meson se si dija i largoi ata fëmijë nga trauma e luftës, në disa orë të ditës. Nuhi Bytyçi skenaristi dhe producenti i dokumentarit, ka treguar se në shtator të ’98, gjatë luftës,kanë parë në malet e Berishës disa shtëpi, që bënin gati nxënësit për në shkollë. “Jemi befasuar, kur pamë këtë skenë. Fëmijët prisnin në lëndinë për të hyrë në shkollë. Krahas luftës për liri, po bëhej edhe lufta për civilizim, për dije”, është shprehur në Tiranë, Bytyçi. Ndër kujtimet e hidhura, veçohen rrëfimet interesante të atyre që e përjetuan atë kohë. Regjisori tha se, “ishte një tregim i bukur për një kohë të keqe. Një film bardhë e zi, ashtu siç ka qenë edhe koha”. Një mbresë e fuqishme ishte edhe për drejtorin e fotografisë Bekim Qyqalla, “më e vështira ishte gërshetimi i dy kohërave, sepse fëmijët e rritur, sot ishin të pranishëm me emocione dhe kujtime,që ishte më e veçanta. Ka pasur çaste që kishin fort zbrasje emocionesh për një kohë së cilës ata ikanë mbijetuar”. Për regjisorin Kabashi një moment mjaft emocionues ka qenë kur nxënësve u janë shpërndarë fletoret dhe lapsat, të vetmet mjete mësimi për kohën”Një tjetër dokumentar, është paraqitur në fundjavë në “Dea Open Air”: Sekular. Lindja e Mesme e padukshme, me regji të Hashim Almadani, produksion spanjoll. Në lindjen e Mesme, ekziston një pakicë, e cila nuk praktikon asnjë fe si dhe besimtarë, të cilët nuk i japin përparësi identitetit fetar. Ata jetojnë duke respektuar ligjet me një stil jetese të lirë, nga normat dhe standardet fetare, quhen Sekularë. Sekular, është dokumentari i një regjisori irakian, i cili përpiqet të çmitizojë imazhin që shumica ka për këtë areal. Ai udhëton nga Barcelona në Berlin dhe Stokohlm ku takon emigrantë laikë nga Lindja e Mesme, për të përçuar në Perëndim vizionin e tyre për emigracionin, integrimin dhe identitetin fetar.
Të dielën program i filmit dokumentar u hap me premierën e dokumentarit “Shtegtimi i dhenve”,me skenar dhe regji të Vasjan Lamit. Ky produksion i kushtohet një prej riteve më të veçantë dhemistikë të barinjve në mbarë botën, të cilët shtegtojnë për pesë muaj për të veruar ndër vise të tjera me tufën e tyre. Në qendër të këtij dokumentari, regjisori, ka vendosur Gazin, një bari 45 vjeçar, që e përjeton shtegtimin e bagëtisë së tij si shtegtëtimin e vet. Ai e udhëheq rrugëtimin disaditor dhe të vështirë të kopesë si një Noe modern, drejt “tokës së premtuar”.Lumi shqiptar, Vjosa ka tërhequr vëmendjen e dy regjisorëve gjermanë Mathias Leupold dhe Eric Berg, të cilët ia kanë dedikuar dokumentarin e tyre shqetësimit shoqëror për dëmet natyrore të një fenomeni ekonomik, siç janë projektet për hidrocentrale mbi bukuri natyrore, çka prek edhe Vjosën. Me këtë ndjeshmëri, dy gjermanët, kanë sjellë në “Dea Open Air”, dokumentarin “Në emër të Vjosës”. Vjosa është një nga lumenjtë më të vjetër në Evropë dhe ka ende një rrjedhë natyrore shumë të gjatë (270 km) Ajo gjarpëron përmes një luginë të gjerë që siguron terren për pjelljen e peshkut, si dhe habitate për zogjtë shtegtarë dhe shumë specie të tjera. Për njerëzit që jetojnë në brigjet e saj. Vjosa luan një rol qëndror në jetën e tyre të përditshme. Turizmi rekreativ në Vjosë dhe degët e tij po bëhet gjithnjë e më i rëndësishëm, veçanërisht vitet e fundit, kur sporte të tilla si rafting, vozitje dhe not janë bërë më të njohura. Për më tepër lumi i kristaltë ka një vlerë emocionale për shqiptarët. Vjosa perceptohet si një trashëgimi kulturore, por prodhimi i hidrocentraleve është aktualisht kërcënim më i madh për lumenjtë, vërejnë autorët, – pasi përgjatë seksionit shqiptar të Vjosës, Ministra e Energjitikës, dëshiron të ndërtojë tetë diga…Dokumentari tjetër, “Rojtarët e lumit”, të regjisores Zoritsa Marinkovich, nga Serbia, rrëfen një histori sukesi në të njëjtën temë. Në focus është një fshat i vogël malor në zonat rurale të Serbisë,ku njerëzit u ngritën kundër ndërtimit të një hidrocentrali, i cili kërcënonte të linte pa ujë një komunitet të tërë prej 25 të moshuarish dhe në fund, do të shuante, të gjitha format e jetës në një nga rajonet më të famshme në Serbi. Mbarështueit e bagëtive, fermëret etj,, jeta e të cilëve varet nga uji u ngritën për 120 ditë rresht në barrikada. Ditë e natë, ata me radhë e mbajtën zjarrin ndezur. Në ditën e mbërritjes së papritur të investitorit kur ra këmabana e kishës, ata qëndruan të vendosur për të parandaluar fillimin e projektit. Frika, të ftohtit, dhe mosha nuk e penguan unitetin e tyre dhe vendosmërinë për të ruajtur lumin e tyre të dashur. Aleksandra Gilbert sjell nga Mbretëria e Bashkuar dokumentarin “Mirësevini në Çernobil”: Një ndërhyrje e shkurtër në jetën dhe karrierën e Tanjës, një cicerone ukrainase e zonës famëkeqe të Çernobilit. Një tablo unike asaj që do të thotë të punosh në rajonin famëkeq, pavarësisht nga rreziqet ekstreme të shëndetit. Heroina nuk trembet, po ngjarjet rreth saj flasin gjuhë tjetër… Gjithnjë kanë qenë të ndërlikuara lidhjet e njeriut me kafshët. Mbi këtë raport, Josefien van Kooten, nga Hollanda sjell në Tiranë dokumentarin “Qentë”: Dokumentar vëzhgues tragjikomik që tregon marrëdhënien komplekse midis njerëzve dhe qenve. Gjatë trajnimit, kufiri midis dashurisë, kontrollit dhe pafuqisë bëhet i dukshëm në marrëdhënien midis njeriut dhe qenit. Njerëzit që kanë problem me qenin e tyre vijnë tek pëshpëritësi i qenve, Ron, për ndihmë. Qentë e tyre shpesh kanë problem, ata refuzojnë të dëgjojnë, tregojnë sjellje shqetësuese, ose janë agresivë dhe kafshojnë. Po duket se jo qentë, por pronarët janë ata, që kanë nevojë për terapi është mesazhi, që jep autori.Programi i Filmit me Metrazh të Gjatë
Një tërmet i madh në Japoninë Lindore, ndodhur më 11 mars 2011 ka lënë pasoja të mëdha. Mbi këtë ngjarje është ndërtuar filmi i regjisorit japonez Yurugu Matsumoto, “Bisedë me qiellin yjor”. Në fokus është katastrofa, e cila bëri që më shumë se 18 mijë vetë, të shpalleshin të vdekurose të zhdukur, ndërsa ende nuk dihet që vdekshmëria e personave me aftësi të kufizuara ishte dyherë më e lartë se te pjesa tjetër e popullsisë. Filmi përshkruan këtë fakt pak të njohur përmes njërrëfimi imagjinar të bazuar në historitë e vërteta të dëshmitarëve, të mbledhura në zonat e goditura. Ky produksion me një narrativë dëshmuese, u shfaq të shtunën, në sallën Black Box. Ngjarjet e Filmit “Brighton Nr.4” me regji të Levan Kogouashvili, Gjeorgji zhvillohen në Amerikë, në një komunitet emigrantësh, për të rrëfyer se si ata janë integruar në shoqërinë amerikane. Heroi, një ish-kampion i mundjes, Kakhi, i cili është shumë i përkushtuar n daj familjes, ndërmerr për këtë shkak një udhëtim ndërkontinental. Pasi merr masa për të shlyer borxhet e vëllait në lojërat e fatit, Kakhi lë shtëpinë e tij modeste në Gjeorgji, për t’i bërë një vizitë djalit të tij Soso, në pjesën e jashtme të Bruklinit. Sapo vendoset në Brighton ai mëson se i biri i ka një borxh prej 14 mijë dollarësh shefit të mafias lokale, çka bëhet pengesë për të ardhmen e tij në mjekësi. Ashpërsia e jetës sociale në një vend ku norma dhe tradita e izolojnë njeriun, por dhe paragjykimet e zhysin drejt errësirave psikologjike, jepen në një minutazh prej dy orësh në filmin“Metamorfozë thertore”, të regjisorit iranian Javad Daraei. Shadi është një vajzë e vogël, prindërit e së cilës janë akuzuar për vrasjen e një vajze në fshat. Pasi fshatarët i vrasin prindërit për hakmarrje dhe ajo birësohet nga xhaxhai, Shadit i duhet të përballet me problemet që iu shkaktuan bashkëfshatarve. Me jaft interes u prit nga shikuesit aventura filmike e regjisorit Italian Paolo Zucca, “Njeriu që bleu hënën”, një histori sureale, pothuaj një përrallë magjepsëse. Në fakt filmi është një komedi evendosur në Sardenjë bukolike me peizazhet e saj bukolike dhe traditat stërgjyshore. Aty dikush ia ka dalë të marrë lejen për të blerë Hënën, por askush nuk e di pse e bëri atë. Kur lajmi i blerjesshkon në të gjithë vendin, duke arritur në veshët e një agjencie të sigurisë Atlantike, agjenti sekret Kevin (Jacopo Cullin) kujdeset për rastin. Ajo që e pret, megjithatë, është një udhëtim në traditat sardeniane, të cilat janë injoruar gjithmonë nga ai, ndonëse është i asaj toke. Kevinit i duhet të zhytet plotësisht në atë kulturë të mohuar, të cilën, megjithatë, ai e mbart në mënyrë të pashmangshme brenda vetes. Për ta ndihmuar atë në këtë zhytje në “sarditude” do të jetë mizantropi Badore (Benito Urgu). Në këtë itinerar që lëviz midis groteskut, komikes dhe surrealizmit, Kevin rizbulon origjinën e tij dhe sardenjasit, si një popull që mban gjithmonë premtimet. Në Tiranë, për të prezantuar filmin, ka qenë i pranishëm regjisori Paolo Zucca, i cili ka treguar historinë e realizimit të filmit nga zanafilla. Ai tha se nisi të mendojë për këtë film pasi ka lexuar në një gazetë që fliste për një djalë i cili shkruante se ishte pronar i hënës, dhe kishte nxjerrë në shitje një pjesë të saj. “Unë jetoj afër vendit ku janë bërë xhirimet. Për mua ai vend është vetë hëna, ndaj po mendoja se ky djalë po shiste diçka që më përket mua. Ndaj mendova se kjo mund të ishte një metaforë e fuqishme, për forcën e kulturave lokale. Pse regjisori zgjodhi Sardenjën? Zucca përgjigjet se kishte llogaritur që njerëzit të reagonin edhe çuditshëm, por është befasuar pozitivisht, pasi njerëzit e kanë pare edhe disa here, çka thotë se “ e ka bërë të lumur”. “Kjo është komedia e parë në botë, me këtë qasje. Historia e Saradenjës shihet nga këndvështrimi i temave të rënda, si vrasjet, gjakmarrja…ndërsa kjo është një komedi ndriçuese, e lehtë dhe argëtuese për këtë ishull”, tha regjisori.
Programi i filmit te shkurter ne fundjave
Në programin e mbrëmjes, të ditës së hënë, të filmit me metrazh të gjatë do të shfaqen:
Inane – regjisor Besnik Bisha, Shqipëri 2021 – ora 17.00
Putra e lepurit – Nana Djordjadze, Federata Ruse,
